Trong hành trình học tập, học sinh không chỉ cần nhớ lý thuyết hay áp dụng công thức, mà quan trọng hơn là biết giải quyết vấn đề – từ việc hiểu đề bài, thử nhiều cách làm, đến rút ra bài học cho những lần sau. Đây chính là kỹ năng nền tảng giúp học sinh học Toán hiệu quả và áp dụng vào cuộc sống sau này.
1. Kỹ năng giải quyết vấn đề là gì?
Kỹ năng giải quyết vấn đề là khả năng xác định vấn đề, phân tích tình huống, thử nghiệm hướng giải quyết, và cuối cùng rút ra kinh nghiệm cho bản thân.
Với học sinh, điều này thể hiện rõ khi làm bài tập Toán, nhất là những bài nâng cao, bài thi học kỳ, hoặc những tình huống lạ chưa từng gặp.
2. Quy trình 3 bước giải quyết vấn đề hiệu quả
2.1 Phân tích vấn đề
Đọc kỹ đề bài, gạch chân dữ kiện quan trọng.
Đặt câu hỏi: “Đề đang yêu cầu gì?”, “Có kiến thức nào quen thuộc không?”
Xác định dạng bài: giải phương trình? bài toán hình học? tìm giá trị lớn nhất/nhỏ nhất?…
Ví dụ:
Đề bài: Cho tam giác ABC vuông tại A, AB = 6 cm, AC = 8 cm. Tính độ dài cạnh BC.
→ Đây là bài toán hình học có thể áp dụng định lý Pythagore. Việc phân tích giúp học sinh nhanh chóng nhận ra hướng đi đúng.
2.2 Thử nghiệm các hướng giải quyết
Dựa vào kiến thức đã học để thử nhiều cách tiếp cận.
Không nên sợ sai, mà nên xem mỗi lần thử là một lần học.
Nếu một cách làm không hiệu quả, hãy linh hoạt chuyển hướng.
Ví dụ tiếp:
Học sinh thử dùng định lý Pythagore:
BC² = AB² + AC² = 6² + 8² = 36 + 64 = 100 → BC = √100 = 10 cm
→ Cách giải hợp lý, rút gọn nhanh và chính xác. Nếu em nào quên công thức Pythagore, có thể vẽ hình và đoán gần đúng, rồi kiểm tra lại bằng công thức.
2.3 Rút kinh nghiệm sau mỗi bài toán
Sau khi làm xong, học sinh nên tự hỏi:
“Tại sao mình làm sai?”, “Có cách nào nhanh hơn không?”, “Mình nhớ thêm được gì từ bài này?”
Viết lại cách làm đúng vào sổ tay.
Tập trình bày lại bằng lời của chính mình để nhớ lâu.
Lợi ích của bước này:
Tránh lặp lại lỗi sai cũ.
Nắm chắc bản chất bài toán.
Tăng khả năng ứng biến khi gặp đề bài tương tự.
3. Vai trò của kỹ năng giải quyết vấn đề trong học Toán
Giải quyết vấn đề không chỉ là “làm được bài”, mà là hiểu cách tư duy.
Học sinh rèn kỹ năng này sẽ:
Chủ động hơn khi làm bài.
Không “mất bình tĩnh” khi gặp đề lạ.
Có khả năng học sâu, học bền.
Thích ứng tốt với các bài kiểm tra, đề thi chuyển cấp.
4. Một ví dụ bài toán thực tế minh họa kỹ năng giải quyết vấn đề
Bài toán:
Một bể nước hình hộp chữ nhật có chiều dài 1,2m, rộng 0,8m, cao 0,5m. Hỏi người ta cần bao nhiêu lít nước để làm đầy bể?
Phân tích:
Đây là bài toán thể tích thực tế.
Dữ kiện: dài, rộng, cao → liên hệ đến công thức thể tích hộp chữ nhật.
Đề yêu cầu “lít” → phải đổi từ mét khối sang lít.
Thử nghiệm:
Thể tích = 1,2 × 0,8 × 0,5 = 0,48 m³
1 m³ = 1000 lít → 0,48 m³ = 480 lít
Rút kinh nghiệm:
Phải nhớ đổi đơn vị trước khi kết luận.
Có thể làm nhanh hơn nếu học sinh ghi nhớ mối quan hệ giữa m³ và lít.
Bài này dễ nhầm nếu quên đơn vị hoặc bấm máy sai.
5. Cách rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh THCS
Từ phía học sinh:
Không ngại sai khi học Toán, mỗi sai lầm là một lần tiến bộ.
Tập ghi chép lại quá trình làm bài, kể cả khi chưa ra đáp án.
Dành thời gian “suy nghĩ độc lập” trước khi hỏi bạn hoặc cô.
Từ phía giáo viên:
Khuyến khích học sinh trình bày nhiều hướng giải.
Không chỉ chấm đúng/sai, mà nên phản hồi theo quá trình tư duy.
Tạo không gian lớp học an toàn để học sinh thoải mái thử nghiệm.
6. Lời kết
Kỹ năng giải quyết vấn đề là một trong những kỹ năng quan trọng nhất mà học sinh cần phát triển trong quá trình học Toán và cả trong cuộc sống. Khi học sinh biết phân tích đề bài, thử nghiệm các cách giải và rút kinh nghiệm, các em sẽ không chỉ làm Toán tốt hơn mà còn hình thành tư duy logic, tự lập và sáng tạo.
Gợi ý cho phụ huynh:
“Hãy khuyến khích con tự đặt câu hỏi ‘Tại sao lại làm như vậy?’, thay vì chỉ tìm cách ra đáp án nhanh. Mỗi bài toán là một cơ hội để con rèn tư duy và trưởng thành.”
